Na de verkiezingsuitslag kreeg ik, John Geurts, een mail van Joke Hermsen die mij zelf inspireerde hoe om te gaan met mijn gevoel dat mij bekroop na de zege van een partij die, zoals ook door andere is aangegeven, andere waarden vertegenwoordigd dan waar ik als humanist voor sta.
Graag deel ik deze mail, met toestemming van de auteur, met jullie.
Beste mensen,
We zijn wakker geworden in een land, waarin een kwart van de bevolking op een racistische partij heeft gestemd. Die partij wil een bevolkingsgroep van ruim een miljoen mensen uitsluiten, en een religie verbieden. Die partij wenst zich van het lot van vluchtelingen niets aan te trekken, wil alle klimaatplannen bevriezen, de kunst en cultuursector om zeep helpen, journalisten de mond snoeren en vooral haat en onverdraagzaamheid prediken. De eerste woorden van de winnaar van de verkiezingen waren dan ook: ‘Asieltsunami’ en ‘Nederlanders eerst!’.
Leugens verspreiden, een zondebok uitkiezen en valse nationalistische mythes verkondigen; het zijn de bekende tactieken uit de gereedschapskist van politieke dictators, zoals Hannah Arendt dit in haar werk meermaals heeft laten zien. In de inleiding op haar boek over totalitaire regimes beschreef ze het gevoel wat velen vandaag moet zijn bekropen:’ Nooit is onze toekomst minder voorspelbaar geweest, nooit zijn we in die mate afhankelijk geweest van onbetrouwbare krachten, de de wetten van het gezonde verstand met voeten treden.’
De grootste bedreiging voor de democratie is volgens Arendt het bang en murw maken van de bevolking en het bevoordelen van één specifieke groep. Het is een middel dat de afgelopen weken niet alleen door de PVV werd ingezet. Ook andere politici kozen met name één idee, migratie, om stemmen te winnen. Daarmee plaveiden ze de weg voor de huidige winnaar.
Wat kunnen we doen? Alert en kritisch zijn op wat er nu gebeurt en dit duidelijk benoemen, is een van de voorstellen die Arendt doet. Nadenken, je goed informeren en leugens en mythes doorprikken, een ander. Maar ook in verzet komen, je politiek verenigen en vormen van burgerlijke ongehoorzaamheid. Met pijn in het hart introduceerde ze ook de term ‘amor mundi’. Van de wereld houden, hoe moeilijk dat vaak ook is, door het gesprek over de wereld te blijven voeren, je niet van de wereld af te keren, maar er betrokken op te blijven en je er mede verantwoordelijk voor te voelen. Zonder dat gesprek over de wereld, gaat de wereld teloor, en die wereldloosheid leidt in haar visie altijd tot een vorm van barbarij. Waar het om gaat is om te voorkomen ‘dat menselijkheid opnieuw een frase of een hersenschim wordt’.
De komende weken zal ik dat gesprek blijven voeren, in boekhandels en bibliotheken, maar ook samen met de Oekraïense zangeres Maryana Golovchenko en de Turkse Ud speler Mehmet Polat op enkele podia in het land. We verkennen de heimwee en het verlangen naar geborgenheid vanuit een multicultureel perspectief, want we verlangen er immers allemaal naar ons ergens ‘thuis’ te voelen. Op zondagmiddag 3 december staan we in Theater de Liefde in Haarlem (https://theaterdeliefde.nl/agenda/), een toepasselijke naam, die deze dagen meer dan ooit als een oproep klinkt.
‘We hoeven ons alleen maar meer te verenigen’ schreef Rosa Luxemburg, ‘opdat het warmer wordt om ons heen.’
Ik wens u veel sterkte en wijsheid toe de komende tijd,
Hartelijke groet,
Joke J. Hermsen
